Περί νεκρολογιών και επικηδείων...

Σε μία σκηνή από το "The Ballad of Cable Hogue" του Sam Peckinpah, ο ομώνυμος ήρωας όταν αντιλαμβάνεται ότι το τέλος του πλησιάζει (αφού τον έχει πατήσει το πρώτο αυτοκίνητο που είδε στη ζωή του!!!) ζητάει από τον ψευτό-ιερωμένο φίλο του να ψάλλει τη νεκρώσιμη ακολουθία, μαζί με τον απαραίτητο επικήδειο, όσο είναι ακόμα ζωντανός, με τη δικαιολογία ότι πάντα ήθελε να είναι παρών στην κηδεία του για να διαπιστώσει τι θα πουν γι'αυτόν! Προτρέπει μάλιστα τον παπά να μην τον περιγράψει σαν άγιο αλλά ούτε και να τον "χαντακώσει".

Αυτή η σκηνή μου ήρθε στο μυαλό πολλές φορές αυτές τις μέρες που σκάλιζα το αρχείο μου, με αφορμή τη συμπλήρωση των 7 χρόνων από τον θάνατο του Άκη Πάνου. Κι αυτό γιατί τον θάνατό του ακολούθησαν πολλά σχόλια και πολλές νεκρολογίες, που οι περισσότερες απ'αυτές μόνο απ'το πνεύμα που περιέγραψα πιο πριν δεν διακατέχονταν. Βέβαια η περίπτωση του Άκη Πάνου είχε μια σοβαρή ιδιαιτερότητα: παρόλο που υπήρξε σπουδαίος καλλιτέχνης, το τέλος της ζωής του τον βρήκε ως κατάδικο, κάτι που μοιραία μετρίασε σε μεγάλο βαθμό τον ενθουσιασμό των νεκρολογιών που ακολούθησαν (η πολιτική ηγεσία και οι πρόεδροι των κομμάτων μάλιστα φρόντισαν επιμελώς να σιωπήσουν, παρόλο που συνήθως είναι λαλίστατοι σε τέτοιες περιστάσεις). Απ'όλους όσους μίλησαν όμως μετά τον θάνατο του Άκη Πάνου τότε τη χειρότερη εντύπωση με διαφορά μου έκανε, και μου κάνει ακόμα, το σχόλιο του Λευτέρη Παπαδόπουλου στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη. Δεν πίστευα ποτέ ότι μια μέρα μετά του θάνατο κάποιου (όποιος κι αν είναι αυτός) θα μπορούσε να μιλήσει ένας άνθρωπος με τέτοιο μοχθηρό τρόπο, ακόμα και αν αυτός ο κάποιος είναι, ας το πούμε έτσι, εχθρός του. Μια μέρα μετά τον θάνατό του...

Παραθέτω ολόκληρο το σχόλιο του Παπαδόπουλου και στη συνέχεια σχολιάζω κάποια αποσπάσματά του:

Το μόνο στο οποίο διαφωνούσα μαζί του ήταν το γεγονός ότι ήταν ακραία φιλοβασιλικός, πράγμα που δε μπορούσα να το καταλάβω, γιατί ήταν ένας άνθρωπος φτωχός.

Αντικρούοντας τον χαρακτηρισμό "ακραία φιλοβασιλικός", που με μεγάλη ευκολία αποδίδει ο Παπαδόπουλος στον Άκη Πάνου αντιγράφω από κείμενο του Στέλιου Ελληνιάδη:

Yπήρχε όμως ένα κομμάτι που δεν καταλάβαινα τη σημασία του. Ο τίτλος του ήταν «Bάσιλα μάσιλα». Pώτησα κατ' ιδίαν τον Kοσμά τον Kαλογράνη, ιδιοκτήτη της «Φαντασίας», που χειριζόταν τις υποθέσεις του αδελφού του, του Mιχάλη, τι πάει να πει αυτό. Σημαίνει τον βασιλιά τον φάγανε, μου είπε κάπως ανήσυχος. Aιφνιδιάστηκα. Aυτό ερχόταν σε αντίθεση με τις πολιτικές πεποιθήσεις μου, αλλά και η αντίρρησή μου θα έμοιαζε με λογοκρισία και ενδεχομένως θα ματαίωνε τη συνεργασία. Mέχρι όμως, να το σκεφτώ, ο Kοσμάς επανήλθε λέγοντάς μου ότι το κομμάτι μ' αυτόν τον τίτλο θα είναι ορχηστρικό. Yποθέτω ότι, αν και γνωστοί για τις φιλοβασιλικές τους πεποιθήσεις οι Aρβανίτες, θα σκέφτηκαν ότι ίσως αυτό το τραγούδι θα δημιουργούσε προβλήματα στη δουλειά τους.
Tελικά, το κομμάτι μπήκε στο δίσκο με τον τίτλο «Bάσιλα μάσιλα», και με στίχους, με τον τίτλο «Δάκρυ». Έτσι πέρασε αυτό το συμβάν. Φαίνεται, δε, ότι το απώθησα στη μνήμη μου και δεν ρώτησα ποτέ τον Άκη τι ακριβώς έγινε στη συγκεκριμένη περίπτωση. Mέχρι προχθές, που τον ρώτησα στο νοσοκομείο και μου είπε ότι το «Bάσιλα μάσιλα» είναι μια χιουμοριστική απάντηση στα «ζαβαρακατρανέμια και τα του-μπου-ζα με τα υψηλά νοήματα»!. Aλλά μ' αυτό και ένα άλλο υπέροχο τραγούδι κατάλαβα ότι ο Aκης Πάνου όχι μόνο δεν γράφει κατά παραγγελία, ούτε ό,τι θέλει ο κόσμος, αλλά, αντιθέτως, αυτοαποκαλύπτεται, με ειλικρίνεια που τον εκθέτει επικίνδυνα. Eχει αυτή τη δύναμη, πέρα από το ταλέντο.
http://archive.enet.gr/2000/03/12/on-line/keimena/art/art3.htm

Και φυσικά δε νομίζω ότι έχει δικαίωμα να κριτικάρει την πολιτική στάση κανενός, ένας καλλιτέχνης που π.χ. έφτασε να τραγουδάει "Άααπονη ζωήηη, μας πέταξες στου δρόμου την άκρη, μας αδίκησες" αγκαλιά με σύσσωμο το υπουργικό συμβούλιο της κυβέρνησης...

Είναι ένας πολύ καλός συνθέτης, αλλά κατά τη γνώμη μου υπερτιμημένος από τους δημοσιογράφους, κυρίως της παρέας του.

Αυτή είναι μια τελείως εξωφρενική άποψη, καθώς είναι γνωστό σε όλους ότι ο Άκης Πάνου κατά τη διάρκεια της καριέρας του, και της ζωής του, ουδέποτε χαρίστηκε σε καμία εξουσία, μηδέ του τύπου εξαιρουμένου. Άλλοι το λένε παραξενιά ή εγωισμό, εγώ το λέω αξιοπρέπεια...

Αυτή η άποψη γίνεται ακόμα πιο εξωφρενική όμως όταν διατυπώνεται από έναν εξαιρετικά προβεβλημένο καλλιτέχνη που ταυτόχρονα εργάζεται ως δημοσιογράφος (τα τελευταία 48 χρόνια) σε κορυφαία εφημερίδα του Οργανισμού Λαμπράκη και παρουσιάζει ή συμμετέχει ανελλιπώς για, δεν ξέρω κι εγώ, πόσα χρόνια σε εκπομπές της κρατικής τηλεόρασης. Και που φυσικά ως δημοσιογράφος ή ως παρουσιαστής τηλεοπτικών εκπομπών ουδέποτε σταμάτησε να προωθεί και να αβαντάρει τους φίλους του και όλους εν γένει τους "συν αυτώ".

Και για να μιλήσουμε λίγο πιο συγκεκριμένα, οι μόνοι δημοσιογράφοι που στήριξαν σταθερά τον Άκη Πάνου σαν συνθέτη στις εύκολες και στις δύσκολες στιγμές ήταν, απ'όσο γνωρίζω, ο Τάσος Κουτσοθανάσης, ο Στέλιος Ελληνιάδης και ο Θοδωρής Μανίκας(που δεν είναι ακριβώς δημοσιογράφος). Και οι τρεις προαναφερθέντες υπήρξαν φίλοι του Άκη Πάνου και ποτέ δεν το έκρυψαν. Αδυνατώ όμως να καταλάβω πως αυτό μπορεί να θεωρείται μεμπτό κι ειδικά από κάποιον που όπως περιέγραψα λίγο πιο πάνω έχει ανάγει σε τέχνη το λιβάνισμα και την προώθηση των φίλων του...
Κι επειδή τίποτα δεν είναι τυχαίο, ας δούμε τι λέει επί του θέματος κι ένας φίλος του Παπαδόπουλου, ο κ. Γιώργος Νταλάρας:

Δεν πιστεύω βέβαια επ' ουδενί αυτό που πάνε ορισμένοι να παρουσιάσουν ότι είναι ο Άκης Πάνου, λέγοντας διάφορες υπερβολές. Όχι. Ο άνθρωπος έχει γράψει μία σειρά από πολύ καλά τραγούδια και έχει γράψει και δεκάδες άλλα αδιάφορα. Δεν μπορώ να τον συγκρίνω με τον Κουγιουμτζή, προς Θεού. Ή να βάλω τον Καλδάρα με τον Άκη Πάνου στην ίδια θέση.
http://www.dalaras.com/press_room/interviews/tovima.htm

Τέλεια ταύτιση απόψεων... Τουλάχιστον ο συγκεκριμένος τα έλεγε όσο ο Πάνου ήταν ακόμα εν ζωή (παροπλισμένος στη φυλακή βέβαια, και με κατήγορο στη δίκη τον δικηγόρο του Ακατανόμαστου, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία...). Και επειδή αυτή η ταύτιση απόψεων δεν είναι πρωτοφανής όποιος ενδιαφέρεται ας ψάξει να βρει τα κολακευτικότατα σχόλια του κ. Νταλάρα και του κ. Παπαδόπουλου για τον Άκη Πάνου το 1982 (χρονολογία που, διόλου τυχαία, συμπίπτει με την χρονιά που ο κ. Νταλάρας συνεργάστηκε με τον Άκη Πάνου. Σύμπτωση θα πει κάποιος...

Μάλιστα πριν λίγο καιρό έγραψε κάποιος ότι ο Πάνου κι ο Βαμαβακάρης(αν θυμάμαι καλά) είναι οι δύο μεγαλύτεροι συνθέτες του ρεμπέτικου τραγουδιού. Δεν είναι έτσι.

Φυσικά και δεν είναι έτσι, αλλά μάλλον εδώ ο κ. Παπαδόπουλος δε θυμάται καθόλου καλά, γιατί δεν αναφέρει ούτε καν ποιός μπορεί να είπε μια τέτοια μπαρούφα. Αυτό που έχει ειπωθεί αρκετές φορές από πολλούς είναι ότι τα τραγούδια του Άκη Πάνου αποτελούν κατά κάποιο τρόπο μια ιστορική συνέχεια στην αλυσίδα που δημιούργησαν οι συνθέτες του ρεμπέτικου τραγουδιού, προεξέχοντος βέβαια του Μάρκου. Κι αυτό δεν είναι καθόλου ψέμα...

Πέρα απ'αυτό πάντως, είναι ένας από τους μεγαλύτερους λαϊκούς συνθέτες και στιχουργούς. Σαν χαρακτήρας ήταν ένας άνθρωπος ντόμπρος, αυστηρός, δεν ανεχότανε μύγα στο σπαθί του. Θα μείνει στην ιστορία σαν ένας δημιουργός με αξία, αναμφισβήτητα βρίσκεται στην πρώτη 15άδα της ιστορίας.

Να τες οι λίστες και τα τεφτέρια... Τί πάει να πει δηλαδή 15άδα; Γιατί όχι δεκαεξάδα; Και σε ποιά θέση ακριβώς κατατάσσεται; Και ποιοί είναι οι άλλοι 14;
Πέρα από την πλάκα, όλοι αυτοί οι καταξιωμένοι του ελληνικού τραγουδιού (ΛεΠα, Θ.Μικρούτσικος, Σαββόπουλος κ.α.), που παρουσιάζονται ως τιμητές των πάντων και επιδίδονται στην δημιουργία λιστών που στόχο έχουν την παγίωση κάποιων συγκεκριμένων προσώπων που αυτοί επιλέγουν με "ύποπτους", για να το πω κομψά, τρόπους και ταυτόχρονα την περιθωριοποίηση όλων των υπολοίπων, πραγματικά με αηδιάζουν. Γιατί όλο αυτό το σκηνικό βρωμάει ιδιοτέλεια, εμπάθεια, μπακαλίστικους υπολογισμούς και ελιτίστικη μιζέρια. Πολύ ωραία το γράφει ο Ρασούλης κάπου στο site του για μια άλλη περίπτωση:

Μου κανε επίσης αλγεινή εντύπωση η στάση του παλιόφιλου Διονύση Σαββόπουλου (...) μιλώντας στη γιορτινή εκπομπή Έλληνες στην ΝΕΤ , άρχισε να προσθαφαιρεί, να βαθμολογεί και με ελλειπτικές κινήσεις σκιαγράφησε την κορυφή της πυραμίδας , χρησιμοποιώντας μάλιστα ατυχείς φράσεις του τύπου : ο Χατζιδάκις είναι καλλίτερος απ΄ τον Θεοδωράκη, η ο Ξαρχάκος είναι καλλίτερος απ΄ τον Λοϊζο – που και έτσι να ταν για λόγους τάκτ δεν μπαίνει έτσι – διότι μπορεί εύκολα να υποθέσει κανείς ότι επειδή ο Ξαρχάκος ζει ενώ ο Λοϊζος δεν ζει κολάκεψε για χί λόγους τόν ζώντα και ούτω καθεξής.
http://www.rasoulis.gr/freska.html

Έτσι είναι. Στην τέχνη δεν χωράνε μπακαλοτέφερα κι όταν αυτό γίνεται εκπορεύεται εκ του πονηρού και στην καλύτερη περίπτωση για λόγους δημοσίων σχέσεων. Όταν μάλιστα εμπλέκονται σ'αυτές τις αποτιμήσεις και κάποιοι που είναι μακαρίτες το πράγμα καταντάει τουλάχιστον αισχρό.

Ο Άκης Πάνου ήταν αυτοκαταστροφικός.

Αυτός είναι ο συνηθέστερος χαρακτηρισμός που αποδίδουν αυτοί που εν γνώσει τους υπηρετούν το σύστημα σε αυτούς που συνειδητά το πολεμούν (με αποτέλεσμα φυσικά την εξόντωσή τους, εξού και το "αυτοκαταστροφικοί").

Κάπνιζε πάρα πολύ, δεν κοίταζε τη ζωή του και την υγεία του κι έφτασε στο σημείο που έφτασε, όπως είδαμε".

Μάλιστα, εδώ ήθελε να καταλήξει... Στο "σημείο" λοιπόν "που, όπως είδαμε, έφτασε" φταίει το ότι "κάπνιζε πάρα πολύ" και το ότι "δεν κοίταζε τη ζωή του και την υγεία του"!!!
Πολύ βολικός, και προφανής, τρόπος για να αθωώσει κανείς όλους εκείνους τους μηχανισμούς που στριμώχνουν στο καναβάτσο όλους εκείνους που αρνούνται να "συνεργαστούν" και τους σφυροκοπούν ανελέητα. Αλλά είπαμε, αυτοί είναι απλώς αυτοκαταστροφικοί...

Με όλα αυτά δεν θέλω να παραστήσω ούτε τον συνήγορο, ούτε τον κατήγορο κανενός. Θέλω μόνο να δηλώσω την απέχθεια μου για αυτούς που χρησιμοποιούν την τέχνη σαν άρμα της προσωπικής τους ματαιοδοξίας και πολεμούν, λασπολογούν και τελικά θάβουν όποιον στέκεται απέναντί τους και τους χλευάζει. Κι επειδή αυτό που μένει στο τέλος είναι μόνο το έργο του καθενός, ας μου επιτραπεί να κλείσω το κειμενάκι αυτό με λίγους στίχους του Άκη Πάνου:

Μαθημέ- στις κακουχί-
άιντε φτου κι απ'την αρχή
την κουβέ- και πειθαρχεί-
αδιορθωαναρχί-

Δεν προσκύ- ποτέ κανέ-
λένε όχι, λέω ναι,
στην κρεμά- έχω ανέ-
με κηδέ- και ζωντανε-

Τι με νοιά- αν θα με θά-
θα πεθά- που θα πεθά-
δεν τρομά- ο μελλοθά-
με σταυρό και γολγοθά